Poëzie in de Bijbel

Dichterlijke boeken in de Bijbel

Een ander woord voor dichtkunst is poëzie en wordt veel gebruikt in het Oude Testament. Bij de profeten vinden we wat poëzie. Bijvoorbeeld in Klaagliederen staat een verzameling qinah-gedichten. Dichterlijke boeken in de Bijbel zijn:

Job
Psalmen
Spreuken
Prediker
Hooglied

Spreuken, Job en Prediker worden ook gerekend onder de wijsheidsliteratuur. Daarin gaat het niet om theoretische kennis, maar om inzicht in wat een goed leven is. De nadruk ligt op rechtvaardigheid en rechtschapenheid en op leven en dood.

Poëzie

In de nieuwere bijbelvertalingen is de bladzijdenindeling anders bij poëzie. Elke zin van het gedicht heeft zijn eigen regel. Zo is goed te zien wanneer iets poëzie is en wat niet. Dit is belangrijk, omdat het bepalend kan zijn voor hoe we een bepaald gedeelte lezen en begrijpen.

Poëzie is geen letterlijke beschrijving en het is niet altijd juist om deze om deze gedeelten altijd letterlijk te nemen. Bijvoorbeeld in Psalm 31:4 staat dat God een vesting is. Dit is beeldend gesproken, God is geen gebouw.

Poëzie was in de tijd van de Bijbel een manier om dingen te onthouden. Het is krachtiger dan een letterlijke beschrijving. Het dringt beter door in ons hart en verstand.

Metaforen en vergelijkingen

Een metafoor of vergelijking is een beeld wat ons laat zien wat er wordt bedoelt, zoals bijvoorbeeld in Psalm 103:13 (NBV). De zorg van een liefdevolle vader, wordt vergeleken met de liefdevolle zorg van God voor Zijn volk.

Zo liefdevol als een vader is voor zijn kinderen, zo liefdevol is de HEER voor wie hem vrezen.
Psalm 103:13 NBV

Een ander voorbeeld van een metafoor is een kameel, omschreven als ‘het schip der woestijn’

Personificatie

Door middel van personificatie wordt een abstract begrip als een persoon weergegeven.

Bijvoorbeeld in Spreuken 8 en 9 wordt wijsheid als een vrouw voorgesteld en in Spreuken 20 wordt de wijn een spotter genoemd.

Roept Wijsheid niet en laat Inzicht Haar stem niet klinken?
Op de top van hoogten, langs de weg, op een kruispunt van paden, staat Zij.
Spreuken 8:1-2 HSV

De wijn is een spotter, de drank een luidruchtige, ieder die zich daaraan overgeeft, is onwijs.
Spreuken 20:10 NBG

In Psalm 19 wordt de hemel als persoon genoemd en de dag en nacht.

De hemel vertelt Gods eer, het gewelf verkondigt het werk van Zijn handen.
De ene dag spreekt overvloedig tot de andere, de ene nacht geeft kennis door aan de andere.
Psalm 19:2-3 HSV

In Genesis 4:7 ligt de zonde aan de deur.

Is het niet zo dat u, als u het goede doet, [uw hoofd] kunt opheffen? Maar als u niet het goede doet, ligt de zonde aan de deur. Naar u gaat zijn begeerte uit, maar ú moet over hem heersen.
Genesis 4:7 HSV

Antropomorfisme

Het woord antropomorfisme komt van het Griekse ánthrōpos (mens) en morphē (gedaante). Het is het toekennen van menselijke eigenschappen aan niet-menselijke wezens. Als antropomorfisme in de Bijbel gebruikt is, wordt God als mens voorgesteld en over Hem gesproken als was Hij een mens. Bijvoorbeeld de ogen van God of Zijn sterke arm.

Hyperbool

In een hyperbool worden emoties of beschrijvingen overdreven:

Al uw golven slaan zwaar over mij heen.
Psalm 42:8 NBV

Ik haat hen, zo fel als ik haten kan, ze zijn mijn vijand geworden.
Psalm 139:22 NBV

Als iemand tot Mij komt en niet haat zijn eigen vader en moeder en vrouw en kinderen en broers en zusters, ja, ook zelfs zijn eigen leven, [die] kan Mijn discipel niet zijn.
Lukas 14:26 HSV

Het gaat hier om het op de tweede plaats stellen.

Chiasme

Het woord chiasme komt van de Griekse letter ‘Chi‘ die geschreven wordt als ‘X‘.

Een chiasme zijn twee of meer bij elkaar behorende zinnen of delen van een zin, die elkaars spiegelbeeld vormen. Twee of meer thema’s in omgekeerde volgorde. In het midden staat vaak de kern van het gedeelte. Het spiegelbeeld wordt aangeduid met een A of een A en B en de kern met een X.

Een voorbeeld van een chiasme in één vers is Psalm 1:6 (NBV):

De HEER beschermt de weg van de rechtvaardigen,
de weg van de wettelozen loopt dood.
Psalm 1:6 NBV

Een voorbeeld van een chiasme in een tekstgedeelte is Psalm 14:1-3 HSV

vers 1	De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God. Zij handelen verderfelijk, bedrijven gruwelijke daden; er is niemand die goeddoet.	A
vers 2	De HEERE heeft uit de hemel neergezien op de mensenkinderen, om te zien of er iemand verstandig was, iemand die God zocht.	X
vers 3	Zij allen zijn afgedwaald, tezamen zijn zij verdorven; er is niemand die goed doet, zelfs niet één.	A

Parallellisme

Parallellisme is kenmerkend voor Hebreeuwse poëzie en vooral voor de Psalmen. Het is een stijlfiguur waarbij twee tekstgedeeltes erg op elkaar lijken, bijna hetzelfde zeggen of met elkaar te maken hebben. In Psalm 72:2 wordt bijvoorbeeld twee keer hetzelfde gevraagd.

Moge hij uw volk rechtvaardig besturen,
uw arme volk naar recht en wet.
Psalm 72:2 NBV

Er zijn twee soorten parallellisme: synoniem parallellisme en anthithetisch parallellisme.

Synoniem parallellisme

Bij synoniem parallellisme is het tweede gedeelte een herhaling van het eerste maar krachtiger of duidelijker.

Heb erbarmen, HEER, want ik kwijn weg.
Genees mij, HEER, ik ben doodsbang
Psalm 6:3 NBV

De hemel vertelt Gods eer,
het gewelf verkondigt het werk van Zijn handen.
Psalm 19:2 HSV

Anthithetisch parallellisme

Bij antithetisch parallellisme is het tweede zinsgedeelte tegengesteld.

Zij die in tranen zaaien,
zullen oogsten met gejuich
Psalm 126:5 NBV

Anderen vertrouwen op paarden en wagens,
wij op de naam van de HEER, onze God.
Psalm 20:8 NBV

Acrostichon

Een acrosticon is een naamdicht of lettervers, waarvan de eerste of laatste letters van elke regel ook een woord of zin vormen. De tekst van het Wilhelmus is ook een acrosticon. De eerste letters van elk vers in de originele spelling vormen ‘Willem van Nassov’. Bij een alfabetisch acrosticjon vormen de eerste of laatste letters van elke regel het Hebreeuwse alfabet, zoals bijvoorbeeld Psalm 25. In de (H)SV staat de Hebreeuwse letter in de kantlijn.