Manipulatie in de kerk

Dingen doen tegen je zin

Geestelijke manipulatie kan in elke kerk voorkomen, van Gereformeerde Gemeente tot Pinkstergemeente. Elsemarieke Kuiper schrijft in het boek ‘Adieu!’ dat er al sprake is van manipulatie als mensen dingen doen die tegen hun eigen zin of keuze ingaan. Dit kunnen verschillende dingen zijn, zoals een rok dragen voor vrouwen of het geven van tienden. Geen verkeerde dingen op zich, maar we moeten de geestelijke betekenis die het voor de één heeft niet opleggen aan de ander. Het gaat fout als de ander wordt gezien als ‘minder geestelijk’ of geen kind van God, wanneer hij of zij er anders over denkt.

Niet over praten

David Hayward – Blind and deaf to spiritual abuse

Bij geestelijk misbruik zijn er vaak regels die niet hardop worden uitgesproken, maar die iedereen kent. De krachtigste onuitgesproken regel is volgens Johnson en van Vonderen de ‘niet over praten’–regel. Er zijn verschillen van mening, maar er mag niet over worden gesproken, want dan moet er iets aan gedaan worden. Als iemand er wel over praat wordt het probleem genegeerd en is híj juist het probleem en moet hij tot zwijgen worden gebracht.

In reformatorische kerken wordt hiervoor soms de tuchtmaatregel of censuur gebruikt. Hierin zijn verschillende trappen, van niet aan het avondmaal mogen deelnemen tot uitgeschreven worden als lid. In evangelische kringen worden mensen die een probleem aankaarten vaak zwart gemaakt bij anderen in de gemeente, of bang gemaakt en uiteindelijk soms ook uit de gemeente gezet.

Geestelijk misbruik of manipulatie gaat vaak onbewust. We hebben het niet altijd in de gaten. Omdat we nieuw zijn in een gemeente en omdat de regels vaak met de Bijbel worden onderbouwd. Een onderbuikgevoel duwen we soms weg, om het fijne gevoel niet kwijt te raken. Als we niet zoveel zelfvertrouwen hebben kunnen we aan onszelf twijfelen en vragen we ons af waarom we zo kritisch zijn, want er gebeuren toch ook goede dingen. Maar God heeft ons verstand gegeven om zelf na te denken. We moeten zelf de Bijbel lezen en dingen proberen te toetsen aan Gods Woord.

Vrijheid en verantwoordelijkheid

Vrijheid betekent ‘mogen zijn zoals je bedoeld bent’. We zijn autonoom, mogen een eigen mening hebben en eigen keuzes maken. Autonoom betekent niet dat je mag doen wat je wilt, maar dat je mag zijn wie je bent. Met respect voor de ander.

Een oud formuliergebed zegt: “dat we ons gedragen zo als het behoort”. De vraag is alleen hoe het dan hoort. Dat is niet zo makkelijk, want in iedere kerk ‘horen’ bepaalde dingen weer anders. Daarom moeten we zelf leren nadenken, de Bijbel lezen en Gods stem leren verstaan.

In de kerk mogen we zijn zoals God ons heeft bedoeld en moeten we onszelf geen nieuw juk van slavernij laten opleggen, zoals Paulus schrijft aan de Galaten. De kerk is een plaats waar je vrij kan zijn. In vrijheid verbonden met elkaar. Het gevolg van vrijheid is verantwoordelijkheid. We mogen kiezen, maar zijn zelf verantwoordelijk voor de gevolgen van die keuze. We kunnen ons niet verschuilen en zeggen: “het gaat nu eenmaal zo bij ons in de kerk” of “ik ben niet verantwoordelijk wat er gebeurt”. Ook als we niet kiezen, maar onbewust mee gaan in een patroon zijn we daar verantwoordelijk voor.