Schrijver
De meeste Spreuken (3000) komen van Salomo. In hoofdstuk 1:1, 10:1 en 25:1 wordt hij genoemd als schrijver, maar ook staan er Spreuken van Agur (30:1) en Lemuël (31:1) in dit Bijbelboek.
Wijsheid
Spreuken zijn een vorm van dichtkunst, een vorm die makkelijk te onthouden is. Het boek Spreuken valt net als Job, Prediker en een paar Psalmen onder de wijsheidsliteratuur van het Oude Testament. Er zijn overeenkomsten met filosofische wijsheid, maar Bijbelse wijsheid is praktischer en wordt gekoppeld aan Gods wet en ontzag voor God.
Spreuk
Het eerste woord van dit Bijbelboek betekent spreuk, spreekwoord of gezegde. Volgens van Dale is een spreuk een “zegswijze met diepere betekenis” en in OOT staat “Over het algemeen is een spreuk een beknopte en krachtige uitspraak die haar waarheid in de praktijk heeft bewezen”.
De Spreuken in de Bijbel zijn bedoeld om tot nadenken te stemmen. Ze laten zien wat goed en wat verkeerd is, omdat de wijsheid in Spreuken is gebaseerd op eerbied voor God en gehoorzaamheid aan Zijn wetten.
Tegenstelling en vergeldingsprincipe
De verlangens van een luiaard worden niet vervuld, een vlijtig mens wordt rijkelijk gelaafd (Spreuken 14:4 NVB)
Spreuken zijn nogal zwart/wit. Ze moeten niet absoluut genomen worden, maar gelezen worden in de context van een heel hoofdstuk en de rest van de Bijbel. Een Spreuk is dus geen algemene waarheid of belofte en altijd op iedereen van toepassing. Het is spreekwoordelijk waar en geeft inzicht en praktische handvaten. Als je goed doet, krijg je dit niet altijd terug van de ander. Een vlijtig mens wordt niet altijd rijkelijk beloond en de verlangens van een luiaard worden soms wel vervuld bijvoorbeeld. Vergelding kan ook vérder gaan dan in dit leven.
BibleProject -The Book of Proverbs
Spreuken 1:1-7 📖 Proloog wijsheid en dwaasheid
Waarom en voor wie werden de Spreuken verzamelt:
vers 1 De spreuken van Salomo, de zoon van David, de koning van Israël,
vers 2 om bekend te worden met wijsheid en vermaning, om woorden [vol] inzicht te begrijpen,
vers 3 om vermaning die inzicht biedt, aan te nemen, gerechtigheid, recht en billijkheid,
vers 4 om aan onverstandigen schranderheid te geven, aan een jongeman kennis en bedachtzaamheid.
vers 5 Wie wijs is, zal horen en inzicht vermeerderen, en wie verstandig is, zal wijze raad verwerven
vers 6 om een spreuk en een spreekwoord te begrijpen, woorden van wijzen en hun raadsels.
vers 7 De vreze des HEEREN is het beginsel van de kennis, dwazen verachten wijsheid en vermaning.
Met onverstandigen wordt iemand bedoelt die nog jong is en nog veel moet leren. Maar het is goed te onthouden dat niemand van ons alles weet en we altijd blijven leren.
1:8 – 9:18 📖 Adviezen over wijsheid
Dit gedeelte beschrijft de wijze (de rechtvaardigde) en de dwaze (de goddeloze, de luiaard) uit hoofdstuk 1:7. Er wordt gebruikt gemaakt van tegenstellingen.
Wel doen/wijsheid:
- luisteren naar je ouders
- wijsheid zoeken en verkrijgen
- je hart bewaren
- trouw blijven aan je echtgenote.
Niet doen/dwaasheid:
- in slecht gezelschap terecht komen
- borgstelling kan tot schade lijden
- overspel plegen, kijk uit voor lichtzinnige vrouwen
- leningen sluiten
- lui zijn
- vriendschap sluiten met dwaze vrouwen
Wijsheid en Dwaasheid – personificatie
De hoofdstukken 8 en 9 beschrijven de wijsheid en de dwaasheid als twee personen, twee vrouwen. De overspelige vrouw staat voor dwaasheid en de goede echtgenote als wijsheid.
10:1 – 22:16 📖 Spreuken van Salomo
Hier beginnen de losse spreuken, gezegden of aforismen. We lezen antithetische spreuken, wat wil zeggen dat er steeds een tegenstelling wordt getoond tussen iets goeds en iets slechts.
- rijkdom en armoede
- goede dingen of slechte dingen spreken
- de wijze luistert naar vermaning, de dwaze doet er niets mee
- leven in vrede of leven in strijd
- rechtvaardige koning en dwazen
Ontzag
Wie ontzag heeft voor de HEER wint aan wijsheid, bescheidenheid gaat aan eerbetoon vooraf (Spreuken 15:33 NBV)
Relaties
In Spreuken staan veel adviezen over relaties, gezins-, familie- en vriendschappelijke relaties.
Het woord ’tuchtigen’ (19:18, 23:14, 31:1) kan onderwijzen en straffen betekenen. Ouders worden opgeroepen hun kinderen te onderwijzen en te straffen als dat nodig is. De moeder van koning Lemuël onderwees hem. Ook deze Spreuken moeten in de context van de hele Bijbel worden gelezen. Het slaan van kinderen moet volgens mij niet letterlijk genomen worden, net zoals we ook geen ogen uitrukken en handen afhakken.
22:17 – 24:22 📖 Dertig woorden van de wijzen
In dit gedeelte staan 30 wijze woorden of spreuken.
24:23-34 📖 Verdere woorden van de wijzen
Nog meer woorden of spreuken van de wijzen over: rechtspraak, eerlijke woorden en hard werken.
25:1 – 29:27 📖 Hizkia’s verzameling van spreuken van Salomo
Hier volgen andere spreuken van Salomo, die de dienaren van koning Hizkia van Juda hebben gekopieerd (Spreuken 25:1 NBV)
Onder koning Hizkia werd de eredienst weer ingevoerd en de tempel hersteld. De mannen van Hizkia verzamelden en kopieerden de Spreuken uit dit gedeelte. Deze spreuken zijn direct en praktisch, nuchter en gaan over het leven van elke dag, over relaties, omgaan met je naaste en rechtvaardigheid. Een hele bekende spreuk uit dit gedeelte is Spreuken 29:23
Hoogmoed komt voor de val, maar een nederig mens wordt gewaardeerd (Het Boek)
30 tot 31:9 📖 Agur en Lemuël
Agur en Lemuël zijn geen Israëlieten. ‘Massa’ was een Arabische stam die afstamde van Abrahams zoon Ismaël. De naam van Agar komt nergens anders in de Bijbel voor. Zijn persoonlijk Spreuken bevatten vaak getallen. De Spreuken van (koning) Lemuël bevatten de goede raad van zijn moeder en gaan over de verantwoordelijkheid van de koning.
31:10-31 📖 Loflied op de sterke vrouw
Dit loflied/gedicht is een acrosticon, waarbij elk vers begint met de volgende letter van het Hebreeuwse alfabet. In de (H)SV staan de letters van het alfabet achter de tekst.
Vaak wordt het gezien als een onderdrukkende tekst over een vrouw die thuis moet blijven, maar de tekst spreekt van een krachtige vrouw en haar werk wordt geprezen. Ze weet dat haar waarde niet zit in schoonheid, maar in hoe ze haar leven leidt. Waarschijnlijk is het bedoeld als samenvatting van het hele boek Spreuken.