Bijbelboek Exodus

Vervolg op Genesis

Exodus is het vervolg op Genesis. Vanaf Genesis 46 lezen we dat Jakob met zijn nakomelingen naar Egypte gaat, vanwege de honger in Kanaän en het boek eindigt met de dood van Jozef. Exodus begint met de namen van de zonen van Jakob die met hem naar Egypte waren gekomen. De nakomelingen van Jakob zijn een volk geworden dat steeds groter werd.

De boeken van Mozes

Exodus is het tweede van de vijf boeken die Mozes heeft geschreven: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium. In de Hebreeuwse Bijbel worden deze boeken ‘Torah’ genoemd en in de Griekse vertaling van het Oude Testament ‘Pentateuch’.

Hierna schreef Mozes alles op wat de HEER had gezegd. De volgende morgen bouwde hij aan de voet van de berg een altaar en richtte hij twaalf gedenkstenen op, voor elk van de twaalf stammen van Israël één.

Exodus 24:4 NBV21

In het Hebreeuws is het boek Exodus genoemd naar de eerste woorden van het boek wat betekent ‘dit zijn de namen’. Het Griekse ‘exodos’ betekent ‘uittocht’ of ‘vertrek’. De uittocht van het volk Israël uit het land Egypte is het belangrijkste thema van het boek Exodus.

Inhoud van Exodus

Het eerste deel van Exodus (1-18) vertelt de gebeurtenissen voorafgaand aan en na de uittocht uit Egypte. Het tweede deel gaat over de verbondssluiting van God met Israël en de wetgeving.

Exodus 1 – 2 📜 Onderdrukking in Egypte

Jozef en zijn broers en al hun generatiegenoten stierven, maar hun nakomelingen kregen veel kinderen en zo breidden de Israëlieten zich steeds meer uit. Ze werden zo talrijk dat ze het hele land bevolkten.

Exodus 1:6,7 NBV21

Vers 7 herinnert aan Gods opdracht aan de mensheid in Genesis 1:28 en 9:77 ‘wees vruchtbaar en word talrijk’. Het getuigt ook van de vervulling van Gods belofte aan Abraham, Isaak en Jakob van een groot volk en veel nakomelingen.

In Egypte kwam een nieuwe koning aan de macht, die Jozef niet had gekend. Hij was bang dat het volk hen zou gaan overheersen en wilde voorkomen dat het volk nog groter zou worden. Dat was het begin van de onderdrukking van de Israëlieten. Ze kregen te maken met dwangarbeid, de omstandigheden werden steeds zwaarder en alle jongetjes die geboren werden moesten in de rivier de Nijl worden gegooid.

Exodus 3 – 4 📜 Mozes’ geboorte en roeping

Mozes werd door zijn moeder in een biezen mandje in de rivier de Nijl gelegd, waar hij door de dochter van de farao werd ontdekt en geadopteerd. Hij groeide op aan het Egyptische hof en kreeg een goede opleiding daar.

God zag het leed van de Israëlieten en dacht aan zijn verbond met Abraham, Isaak en Jakob. God verschijnt dan aan Mozes bij een brandende struik. Mozes mag niet dichtbij komen en moet zijn sandalen uit doen, omdat de grond waarop hij staat heilig is. God was geen onbekende voor Mozes, want Hij zegt dan: ‘Ik ben de God van je vader, de God van Abraham, de God van Isaak en de God van Jakob.’ Mozes moet naar de farao gaan het volk uit Egypte wegleiden. Mozes ziet dit niet zitten en bedenkt vijf keer een excuus om niet te hoeven gaan, maar God weerlegt ze allemaal. Mozes moet zich niet afvragen: ‘wie ben ik?’, maar ‘Wie is God?’.

Mozes’ excuus om niet te gaan	Antwoord van God
Wie ben ik dat ik naar de farao zou gaan?	‘Ik zal bij je zijn. En dit zal voor jou het teken zijn dat Ik je heb gestuurd: als je het volk uit Egypte hebt weggeleid, zullen jullie God bij deze berg vereren.’
Wat moet ik zeggen?	‘Ik ben die er zijn zal. Zeg daarom tegen de Israëlieten: “IK ZAL ER ZIJN heeft mij naar u toe gestuurd.”’
Ze zullen me vast niet geloven en niet naar me luisteren	God geeft 3 tekenen. ‘Hierdoor zullen ze geloven dat de HEER, de God van hun voorouders, de God van Abraham, de God van Isaak en de God van Jakob, aan jou verschenen is.’
Ik kan niet goed spreken	‘Wie heeft de mens een mond gegeven? Wie maakt iemand stom of doof, ziende of blind? Wie anders dan Ik, de HEER ?
Stuur iemand anders	Mozes’ broer Aäron mag mee

De naam YHWH

Mozes vraagt (Exodus 3) wat hij moet zeggen als de Israëlieten vragen: ‘Wat is Zijn Naam?’ en God geeft dan Zijn Naam en de betekenis ervan. God zegt ‘IK BEN DIE IK BEN’ (of ‘IK ZAL ZIJN DIE IK ZAL ZIJN’). Zijn Naam is Jahweh, maar het Hebreeuws kent geen klinkers dus het is eigenlijk JHWH. In Exodus 6 maakt God zich bekend aan het volk Israël met de naam Jahweh. De betekenis van de naam herinnert hen aan het verbond dat God met Abraham had gesloten, van het land Kanaän. Jahwh is niet alleen de God van Abraham, Isaak en Jakob, maar ook de God van het volk Israël die hij zal bevrijden uit Egypte.

Exodus 5 – 12 📜 De 10 plagen

De farao van Egypte zegt tegen Mozes en Aäron: ‘Wie is die HEER, dat ik Hem zou gehoorzamen?’ vroeg de farao. ‘Waarom zou ik de Israëlieten laten gaan? Ik ken de HEER niet en de Israëlieten laat ik niet gaan.’ God wil zich laten kennen, zijn macht laten zien aan Egypte, maar de farao wil God niet kennen. In Exodus lezen we dat God het hart van de farao verhard, maar ook meerdere keren dat de farao zelf zijn hart verhard. Hij maakt zelf de keuze om God niet te willen kennen.

Maar de HEER antwoordde hem: ‘Nu zul je zien wat Ik de farao ga aandoen: Ik zal hem met harde hand dwingen mijn volk te laten gaan, hij zal het zelfs uit zijn land wegjagen.’
God zei tegen Mozes: ‘Ik ben de HEER. Ik ben aan Abraham, Isaak en Jakob verschenen als God, de Ontzagwekkende, maar mijn naam HEER heb Ik niet aan hen bekendgemaakt. Ik heb met hen mijn verbond gesloten en Kanaän aan hen beloofd, het land waarin zij als vreemdeling hebben gewoond. Ik heb het gejammer van de Israëlieten over de slavenarbeid die hun door de Egyptenaren is opgelegd gehoord, en dat heeft Mij aan die belofte herinnerd. Daarom moet je dit tegen hen zeggen: “Ik ben de HEER. Ik zal de last die de Egyptenaren jullie opleggen van je afnemen, Ik zal jullie uit je slavenbestaan bevrijden. Ik zal jullie verlossen met opgeheven arm en de Egyptenaren zwaar straffen. Ik zal jullie aannemen als mijn volk, en Ik zal jullie God zijn. En jullie zullen inzien dat Ik, de HEER, jullie God ben, die jullie bevrijdt van de last die je door de Egyptenaren is opgelegd. Ik zal jullie naar het land brengen dat Ik onder ede aan Abraham, Isaak en Jakob beloofd heb; dat land zal Ik jullie in bezit geven. Ik ben de HEER.”’

Exodus 6:1-8 NBV21

Dan gebruikt God wonderen en 10 plagen om het volk te bevrijden en om te laten zien wie Hij is. De plagen waren niet alleen gericht tegen Egypte, maar ook speciaal tegen de goden van Egypte. Ze tonen aan dat de God van Israël veel machtiger is dan alle goden van Egypte bij elkaar. Bij veel plagen staat ook: ‘Daarom –zo zegt de HEER– zal Hij u doen beseffen dat Hij de HEER is’ en in Exodus 12 vers 12: ‘Ik zal alle Egyptische goden een afstraffing geven, want Ik ben de HEER.’

De plagen werden steeds heftiger en bij de laatste plaag sterven alle eerstgeborenen van de Egyptenaren. God had dit al via Mozes tegen de farao gezegd (Exodus 4). De Israëlieten moesten het bloed van een lam aan de deurposten van hun huizen smeren en dan zouden zij gespaard blijven, zodat de farao wel moest erkennen dat God onderscheid maakt tussen Egypte en Israël. Nadat het bloed aan de deurposten was gesmeerd moest het lam worden geroosterd en gegeten, staand, gekleed en klaar om te vertrekken. In die nacht moesten ze vertrekken uit Egypte.

Zo redde de HEER de Israëlieten die dag uit de handen van de Egyptenaren. Toen ze de Egyptenaren dood langs de zee zagen liggen en het tot hen doordrong hoe krachtig de HEER tegen Egypte was opgetreden, kregen ze ontzag voor de HEER en stelden ze hun vertrouwen in Hem en in zijn dienaar Mozes.

Exodus 14:30,31 NBV21

De farao liet het volk Israël gaan en God leidde hen niet via de kortste weg, maar via een omweg door de woestijn naar de Rietzee. Ze moeten hun kamp opslaan voor Pi-Hachirot, tussen Migdol en de zee; recht tegenover Baäl-Sefon, vlak bij de zee. De Egyptenaren achtervolgen hen, maar ze gaan ten onder in de golven en het volk Israël gaat veilig erdoor. De Egyptenaren zagen toen weer hoe machtig de God van Israël is en het volk Israël kregen ontzag voor de Heer.

Exodus 15:22 – 18 📜 De reis naar de berg Sinaï/Horeb

De reis naar de berg Sinaï duurde ongeveer drie maanden. In die tijd wordt het volk Israël een paar keer op de proef gesteld.

• Mara, bitter water
• Elim, niet genoeg voedsel
• Refidim, geen drinkwater
• Amelekieten, oorlog

De bedoeling is dat ze hiervan leren, maar ze klagen en vertrouwen niet op God. Mozes is de hele dag bezig met rechtspreken in conflicten tussen mensen. Zijn schoonvader Jethro, adviseert hem om zeventig oudsten aan te stellen die hem hierbij gaan helpen.

Exodus 19 – 24 📜 God sluit een verbond met Israël

Mozes ging de berg op, naar God. De HEER riep hem vanaf de berg toe: ‘Zeg tegen het volk van Jakob, laat de kinderen van Israël weten: “Jullie hebben gezien hoe Ik ben opgetreden tegen Egypte, en hoe Ik je op adelaarsvleugels gedragen heb en je hier bij mij heb gebracht. Als je mijn woorden ter harte neemt en je aan het verbond met Mij houdt, zul je een kostbaar bezit voor Mij zijn, kostbaarder dan alle andere volken – want de hele aarde behoort Mij toe. Een koninkrijk van priesters zul je zijn, een heilig volk.” Breng deze woorden aan de Israëlieten over.’ Mozes ging terug, riep de oudsten van het volk bijeen en deelde hun alles mee wat de HEER hem had opgedragen. En het hele volk antwoordde als uit één mond: ‘We zullen alles doen wat de HEER heeft gezegd.’

Exodus 19:3-8 NBV21

Mozes gaat de berg Sinaï op en krijgt een boodschap van God voor het volk. God herinnert hem er aan dat Hij heeft het volk bevrijd uit Egypte en God had 3 beloften voor hen. Als het volk Hem zou gehoorzamen zouden ze zijn eigendom zijn. Dat wil zeggen dat God een relatie met hen wilde. Het volk zou een koninkrijk van priesters zijn, een middelaar tussen God en andere volken en Hem bekendmaken. En ze zouden een heilig volk zijn, omdat JHWH ook heilig is. Het volk reageerde enthousiast en beloofde gehoorzaamheid.

De 10 geboden

Dan spreekt God de 10 geboden (10 woorden in het Hebreeuws) uit, zodat het volk zou weten hoe ze God moesten gehoorzamen en ze het beloofde land in kunnen gaan.

Het verbondsboek

Na de 10 geboden volgen er in Exodus 20:22 tot 23:33 een uitwerking hiervan. Regels en wetten voor het verbond dat God sluit met Israël. Dit wordt het verbondsboek genoemd en daarin staan: wetten over burgerlijke en sociale verhoudingen, ceremoniële wetten en wetten die gaan over de verhouding tussen God en het volk. Zo wordt in Exodus 21:12-14 het verschil in straf beschreven tussen moord en doodslag en in 22:1,2 gaat het over het betrappen van een dief overdag of in de nacht.

De verbondssluiting

In hoofdstuk 24 lezen we dat het verbond wordt gesloten. Mozes schrijft alles op wat God heeft gezegd. Hij bouwde een altaar. De ene helft van het bloed werd over het altaar gesprenkeld, de andere helft werd over het volk gesprenkeld. Dit stond symbool voor de verbondssluiting van God met het volk. Daarna ging Mozes de berg op. De berg werd overdekt door een wolk, zes dagen. Op de zevende dag spreekt God tot Mozes.

Terwijl Mozes de berg op ging, werd deze overdekt door een wolk: de majesteit van de HEER rustte op de Sinai. Zes dagen lang bedekte de wolk de berg. Op de zevende dag riep de HEER Mozes vanuit de wolk. En terwijl de Israëlieten de majesteit van de HEER zagen, als een laaiend vuur op de top van de berg, ging Mozes de wolk binnen en klom hij verder omhoog. Veertig dagen en veertig nachten bleef hij op de berg.

Exodus 24:15-18 NBV21

Exodus 25 – 31 📜 De bouw van de tabernakel

Mozes blijft 40 dagen en 40 nachten krijgt op de berg uitgebreide voorschriften voor de bouw van de tabernakel en de priesterdienst. Het Latijnse woord ’tabernaculum’ betekent ‘woning’ of ’tent’. De reden van de tabernakel is dat God bij de mens wil wonen.

De Israëlieten moeten een heiligdom voor Mij maken, zodat Ik te midden van hen kan wonen.

Exodus 25:8 NBV21

Aan het einde van de 40 dagen gaf God aan Mozes de twee stenen tafelen van het verbond, door Gods vinger beschreven.

Exodus 32 – 34 📜 Verbondsverbreking en –vernieuwing

Het gouden stierkalf / de verbondsverbreking

De Israëlieten vonden dat Mozes lang wegbleef en eisten van Aäron dat hij een god voor hen zou maken. Hij maakte een beeld in de vorm van een gouden kalf en het volk gaf de eer aan dit gouden kalf. God zag wat er gebeurde en wilde het volk uitroeien. Mozes bemiddeld en zegt tegen de Heer: ‘Denk toch aan uw dienaren Abraham, Isaak en Israël, aan wie U onder ede deze belofte hebt gedaan: “Ik zal jullie zo veel nakomelingen geven als er sterren aan de hemel zijn, en het hele gebied waarvan Ik gesproken heb zal Ik hun voor altijd in bezit geven.”’ De Heer besluit dan om het volk toch te sparen. Mozes gaat de berg af met de twee stenen tafelen met daarop de wet van God. Als hij dichterbij het legerkamp komt, het gouden kalf ziet en de dansende Israëlieten wordt hij woedend en gooit de twee stenen tafelen stuk. Met de vernietiging van de verbondsteksten verbreekt Mozes openlijk het reeds inhoudelijk verbroken verbond tussen God en Israël. Mozes spreekt met Aäron die zijn verantwoordelijkheid niet neemt. Dan gaat hij bij de ingang van het kamp staan en roept de Israëlieten op om een keuze te maken voor JHWH. De Levieten voegden zich bij hem. Mozes geeft hen de opdracht om iedereen te doden die niet voor de Heer kiest en ze doden 3000 mensen.

Mozes bemiddelt opnieuw bij de Heer

Mozes belijdt bij de Heer dat het volk een ernstige zonde heeft gedaan door een god van goud te maken en te aanbidden. Hij vraagt vergeving voor het volk en is bereid voor hen te sterven. Maar Mozes hoeft niet te sterven voor het volk. God antwoordde Mozes: ‘Alleen wie tegen Mij gezondigd heeft, schrap Ik uit mijn boek. Leid het volk nu naar de plaats die Ik je heb genoemd; mijn engel zal voor je uit gaan. Maar op de dag van de verantwoording zal Ik hen voor hun zonde ter verantwoording roepen.’ Niemand van het volk zal het beloofde land zien, ze zullen later sterven in de woestijn.

Verbondsvernieuwing

De Israëlieten moeten vertrekken bij de berg Sinaï, maar God trekt niet met hen mee, want ze zijn een onhandelbaar volk en God zou hen daarom onderweg kunnen doden. Als het volk hoort, dat de Heer niet met hen mee zal trekken, beginnen zij te rouwen. Mozes bemiddelt dan weer bij God voor het volk en God roept hem opnieuw de berg op en Hij roept Zijn verbondsnaam uit. God is liefdevol en genadig, maar het oordeel over de generatie die heeft gezondigd is onafwendbaar.

De HEER daalde neer in een wolk, Hij kwam bij Mozes staan en riep de naam HEER uit. De HEER ging voor hem langs en riep uit: ‘De HEER! De HEER! Een God die liefdevol is en genadig, geduldig, trouw en waarachtig, die trouw blijft tot in het duizendste geslacht, die schuld, misdaad en zonde vergeeft maar niet alles ongestraft laat, en die voor de zonde van de ouders de kinderen en kleinkinderen ter verantwoording roept, tot in het derde en vierde geslacht.’

Exodus 34:5-7 NBV21

Opnieuw sluit God een verbond met het volk Israël. De geboden die daarna staan beschreven betreffen de zonde die het volk had begaan door het aanbidden van het gouden kalf. De Heer schreef de tekst van het verbond, de tien geboden op de twee stenen tafelen.

De HEER antwoordde: ‘Ik wil een verbond sluiten. Voor de ogen van heel je volk zal Ik zulke wonderbaarlijke daden verrichten als er onder geen enkel volk op aarde ooit verricht zijn, en het hele volk dat bij jou is, zal zien welke ontzagwekkende dingen Ik, de HEER , voor jou zal doen.

Exodus 34:10 NBV21

Exodus 35 – 40 📜 De bouw van de tabernakel

In Exodus 36-40 wordt bijna alles herhaald wat al in hoofdstuk 25-32 staat beschreven over de bouw van de tabernakel. Alleen de volgorde is soms anders.

Als al het werk af is voor de tabernakel brengen de Israëlieten het bij Mozes. Ze hadden het precies gemaakt zoals de Heer aan Mozes had opgedragen, staat in vers 32. Dit is belangrijk, want het wordt nog twee kerk herhaald in vers 42 en 43.

Zo werd het werk aan de tabernakel, de ontmoetingstent, voltooid. De Israëlieten hadden alles precies zo gemaakt als de HEER het Mozes had opgedragen.

Exodus 39:32 NBV21

De Heer zei tegen Mozes dat hij op de eerste dag van de maand de tabernakel moest opbouwen. Als de tabernakel af is, komt God met zijn heerlijkheid in de tabernakel wonen. God blijft bij zijn volk en zij kunnen Hem daar ontmoeten.

Ik kom in Uw heiligdom binnen

Bronnen

• Uitgelichte afbeelding: BibleProject
• StudieBijbel Online
• HSV-StudieBijbel
• Bill T. Arnold, Bryan E. Beyer │ In ontmoeting met het Oude Testament
• David Pawson │ Sleutels tot de Bijbel
• Pat en David Alexander │ Handboek bij de Bijbel
• Cursistensamenvatting | EC-Bijbelcursus │ 2018-2019 | Leerjaar 1 | Oude Testament | Les 3
• Module Pentateuch│Evangelisch College