Angst, schuld en schaamte

Ontstaan van angst, schuld en schaamte

De zonde van Adam en Eva was dat ze als God wilden zijn, daarom aten ze van de ‘boom van kennis van goed in kwaad’. Daardoor kwamen angst, schuld en schaamte de wereld in. Adam en Eva schaamden zich, na het eten van de vrucht, voor hun naaktheid. Ze gebruikten vijgenbladeren om schorten te maken om hun naaktheid te bedekken.

Zonde kun je op drie manieren duiden:

• de zonden die we zelf doen en waarvoor we zelf verantwoordelijk zijn
• de zonde van Adam en Eva
• de zonden die anderen ons aandoen

Ze hebben alle drie veel pijnlijke gevolgen. We komen niet tot het doel wat God voor ons heeft, relatie met Hem en andere mensen. We verbergen ons, durven onszelf niet te zijn of voegen ons naar de ander.

Angst, schuld en schuldgevoel

Schuld kun je (heel zwart/wit) verdelen in 2 categorieën: mensen die zich overal schuldig over voelen en mensen die de schuld altijd afschuiven.

Schuldgevoel betekent niet altijd dat je ook schuldig bent. Wil Doornebal schrijft dat schuldgevoel iemands beleving is van die schuld en daarin verschillen mensen. Schuldgevoel kan ook komen door onmacht, omdat we niet alles doen wat we zouden willen doen. We voelen ons tekortschieten naar anderen. Als anderen ons ergens toe dwingen raken we gemakkelijk verward in gevoelens van echte bezorgdheid, boosheid en angst voor afwijzing.

We zijn niet schuldig, maar bang; niet schuldgevoel heeft ons in de klem, maar angst voor afkeuring. We hebben dan geen vergeving nodig, maar veiligheid.

Wil Doornebal – Komt het door mij?

Angst voor afkeuring/afwijzing ontstaat in onze jeugd, maar we nemen het mee als we volwassen worden. Daardoor zijn we overgevoelig voor kritiek, wat een schuldgevoel kan geven.

Schuldgevoel kan ook een gevolg zijn van een theologie, de manier waarop de Bijbel uitgelegd wordt in de kerk. Bij de uitverkiezingsleer vraag je jezelf steeds af of je wel berouw genoeg hebt. Bij de overwinningsleer kun je bijvoorbeeld gaan denken dat het aan jezelf ligt, wanneer je ziek bent. Er is weinig aandacht voor de gebrokenheid in dit leven. Beide kunnen leiden tot een schuldgevoel, omdat je op jezelf wordt teruggeworpen.

Schaamte

Schuld zegt iets over wat je doet. Schaamte zegt iets over het gevoel wat dieper je identiteit raakt, over wie je bent. Een gevoel van schaamte hoeft geen schuld te zijn. Gezonde schaamte zorgt ervoor dat we leren van onze fouten. Jim Wilder schrijft in ‘Vreugde Begint!’ dat veel mensen niet beschikken over de vaardigheid om van gezonde schaamte te leren. Ze rechtvaardigen zichzelf en leggen de schuld bij de ander. De Bijbel gebruikt voor het woord ‘zelfrechtvaardiging’ het woord ‘halsstarrigheid’. Mensen met gezonde schaamte laten normaal gesproken het hoofd hangen. Mensen die zichzelf rechtvaardigen stellen zich op met een ‘starre hals’. 

Gezonde schaamte hebben we soms nodig om het verschil tussen onze echte ‘ik’ en ons masker te leren kennen. Het helpt ons om in te zien dat we ons niet als onszelf gedragen, niet zoals God heeft bedoeld. Schaamte onder ogen zien is eng, omdat niet iedereen in liefde ons confronteert. God kijkt ook bij fouten met liefde naar ons en wil ons weer vrede geven als we bereid zijn te kijken naar onszelf.

Jim Wilder maakt verschil tussen gezonde schaamte en ongezonde schaamte:

Gezonde schaamte is gebaseerd op de waarheid over onze relaties en identiteit. Gezonde schaamte dringt de ander niet in een isolement, maar is veeleer een uitnodiging om terug te keren naar ons betere ‘zelf’.

Ongezonde schaamte is van nature isolerend. Zij wordt veroorzaakt door leugens over onze identiteit. Sommige maken gebruik van deze vorm van schaamte om macht te verkrijgen. Zij houden net zo lang vol totdat de ander onder de druk bezwijkt en toegeeft. Schaamte is ook ongezond wanneer niet tijdig naar vreugde wordt teruggekeerd.

Jim Wilder – Vreugde Begint!

Gevolgen van angst, schuld en schaamte

We hebben allemaal een ideaalbeeld van onszelf, waaraan we moeten voldoen. Maar het is vaak een irrealistisch plaatje en we zijn pas positief over onszelf als we dit ideaal hebben bereikt. We vluchten in overlevingsmechanismen:

• veiligheid zoeken in religieuze systemen
• veiligheid zoeken in steeds beter ons best doen, want het ligt aan ons (perfectionisme)
• zorgen dat we niemand nodig hebben, alles zelf doen

Genezing van de gevolgen van angst, schuld en schaamte

In mijn blog over de overwinningscirkel van Nielsen schreef ik al dat relaties een kans op herstel en genezing zijn. Veiligheid ervaren bij mensen hersteld eerdere negatieve ervaringen. Al weet ik uit ervaring dat dit een langdurig proces is. Maar het werkt, God werkt door mensen en in alle moeilijkheden probeer ik dit me steeds te herinneren. Dat Hij mensen heeft gebruikt om mij verder te helpen en een stukje genezing kon geven.

Jim Wilder omschrijft vreugde als ‘de blijdschap in de ogen van de ander wanneer hij ons ziet’ en ‘het gevoel dat we er mogen zijn en niets hoeven doen om onszelf te bewijzen’. Deze vreugde gun ik iedereen, mezelf en elke lezer.

Stained Glass Masquerade

Bronnen

• Wil Doornenbal │ Komt Het Door Mij?Helderheid Over Schuldgevoel
• Overwinningscirkel van Nielsen
• Jim Wilder │ Vreugde Begint!
• Heleen Visser │ Scriptie cursus Contextueel Pastoraat Koinonia│Beeldenstorm in je hoofd│2015