Adieu! │ Elsemarieke Kuiper

Adieu! – Herstel na geestelijke misbruik: hoe pak je dat aan?

Het boek ‘Adieu!’ is geschreven voor mensen die hun kerk of gemeente verlaten hebben vanwege controle en manipulatie. Elsemarieke Kuiper is psycholoog, maar schrijft ook uit eigen ervaring. Het was het eerste boek wat ik las over geestelijke manipulatie, toen we in 2013, na anderhalf jaar lidmaatschap, vertrokken uit de volle evangeliegemeente Nehemia Ministries. Ook heb ik het veel gebruikt in 2015, voor mijn scriptie ‘Beeldenstorm in je hoofd’. Niet wetende dat we jaren later nóg een keer hetzelfde zouden meemaken als bij Nehemia Ministries, namelijk in de gemeente die hieruit ontstond. Die tweede keer was veel moeilijker, omdat we na jaren gehecht waren aan de gemeente in gemeenteleden. Meer hierover schreef ik in ‘Grace023, van evangelisch naar charismatisch’.

Vier fasen in het scheidingsproces van een kerk

Vertrekken uit een kerk en je lidmaatschap opzeggen is niet makkelijk. Het is een proces wat ook ná het vertrek nog doorgaat en Elsemarieke Kuiper beschrijft daarom vier fasen:

1. De fase van overweging
2. De fase van het vertrek
3. De overgangsfase
4. De fase van heroriëntatie

1. De fase van overweging

In deze fase dringt de realiteit van het geestelijk misbruik of de manipulatie tot je door. Wanneer een voorganger steeds hetzelfde zegt of over eenzelfde onderwerp spreekt, kunnen mensen dingen doen tegen hun eigen zin of keuze in. Dan spreek je volgens Kuipers van manipulatie. Bij geestelijk misbruik is sprake van macht en wordt de geestelijke vrijheid afgepakt door het benadrukken van geloofsovertuigingen die elke gemeentelid moet aannemen. Wanneer je steeds dezelfde boodschap hoort is er geen vertrouwen meer in je eigen relatie met God.

De opeenstapeling van de zich herhalende preken en het geestelijk machtsvertoon kan extreem ongezond en schadelijk worden.

Elsemarieke Kuiper-Koppe │ Adieu! │ pagina 31

Nog een paar vormen van ‘schadelijk leiderschap’ uit het boek:

• Een ‘vrolijke’ kerkdienst terwijl je word genegeerd of doodgezwegen in de sociale omgang
• Hoe ongezonder de kerk, hoe meer toneelspel dat alles goed gaat
• Er is veel angst en benauwdheid om afgewezen te worden
• Beschuldigingen van roddel, tweestrijd, kerkscheuring en groepsvorming
• Vragen over beleidsverandering worden als rebels beschouwd

Geen kerk is perfect, schrijft Kuipers en de ene kerk functioneert gezonder dan de andere kerk. Wanneer leiderschap ‘ongezond’ wordt is moeilijk te zeggen. Die grens is voor iedereen anders. Kuipers noemt: ‘het feit dat geen kerk perfect is’, ‘dat de kerk bestaat uit mensen met gebreken’ of ‘dat kerkleiders het goed bedoelen’ vaak worden gebruikt gebruikt als argument om dwang vanuit leiderschap goed te praten. Manipulatie en geestelijke misbruik zijn nooit de ‘schuld’ van één persoon. De groep houdt het in stand, al denk ik dat niet ieder lid zich hiervan bewust is.

De schuld ligt niet alleen bij de dominee of voorganger. Het is het hele systeem, de hele context en cultuur waarin het geestelijk misbruik kan bestaan. Zowel de leiding als de gemeente houden het probleemgedrag in stand. Er is niet één dader (schuldige) en een heleboel slachtoffers (onschuldigen). Je kunt immers niet neutraal aanwezig zijn. Bijvoorbeeld: als iemand niets zegt, dan speelt hij toch een rol. We hebben er allemaal deel aan. Zelfs de ‘happy few’, die nergens last van hebben, die hun ogen sluiten voor degenen die zachtjes door de achterdeur verdwijnen.

Elsemarieke Kuiper-Koppe │ Adieu! │ pagina 33,34

2. De fase van het vertrek

Door te vertrekken werk je niet langer mee een ongezond systeem in stand te houden. De fase van vertrek is de fase van het emotionele proces van afscheid en loslaten. Je voelt je gedesoriënteerd, hulpeloos en gefrustreerd en ziet geen toekomstperspectief. Iemand die vertrekt uit een kerk is het vertrouwen kwijt in de mens, de diensten op zondag en het contact met andere kerkleden. Kuipers noemt het een rouwproces. In deze fase dringt langzaamaan het besef van manipulatie tot je door. Je krijgt te maken met emoties van boosheid, schaamte of schuldgevoel.

Interessant vind ik wat Kuiper schrijft over boosheid: ‘Zonder boosheid zouden we nooit in opstand komen tegen onrecht. Boosheid laat je eerlijk zijn en zet aan tot actie. Onder christenen wordt boosheid niet gezien als iets positiefs. Maar boosheid laat juist zien dat iets ertoe doet, dat je gepassioneerd bent over iets. En dat is liefde.’ Ik herken dit wel. Mijn boosheid in onze vorige evangelische gemeente was omdat de gemeente er voor mij toe deed. Als ik niet had gehouden van de gemeente en niet van de mensen, zou het me koud hebben gelaten.

3. De overgangsfase

In de overgangsfase krijgt de kerkverlater langzaamaan weer grip op zijn/haar leven. De heftige gevoelens kunnen overgaan in wrok, bitterheid, geïrriteerd zijn, kritisch denken en jaloezie. Kuiper schrijft dat dit onderdeel is van de verwerking en van het herstel. Ook schrijft ze over vergeving in deze fase, want dit brengt herstel en genezing voor jezelf.

Vergeven van de ander geeft ons genezing. Je wordt zelfstandig; wat je bent en hoe je je voelt hangt niet af van de daden van de ander. Vergeving betekent ook niet vriendschap. Je kunt iemand vergeven en toch besluiten die persoon op afstand te houden en niet langer te ontmoeten. Vergeven is iets anders dan verzoenen, ook al kan dat een mooie uitkomst zijn.

Elsemarieke Kuiper-Koppe │ Adieu!

4. Afrondingsfase of de fase van heroriëntatie

De laatste fase in het scheidingsproces is de afrondingsfase of de fase van heroriëntatie. Het is de fase van genezing, waarin je weer zin krijgt in nieuwe dingen. Wanneer deze fase aanbreekt verschilt per persoon. Het kan rust geven om de zoektocht los te laten en vertrouwen dat de antwoorden vanzelf wel een keer komen.

De Bergrede

Zalig zijn de armen van geest, want van hen is het Koninkrijk der hemelen.
Zalig zijn zij die treuren, want zij zullen vertroost worden.
Zalig zijn de zachtmoedigen, want zij zullen de aarde beërven.
Zalig zijn zij die hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden.
Zalig zijn de barmhartigen, want aan hen zal barmhartigheid bewezen worden.
Zalig zijn de reinen van hart, want zij zullen God zien.
Zalig zijn de vredestichters, want zij zullen Gods kinderen genoemd worden.
Zalig zijn zij die vervolgd worden om de gerechtigheid, want van hen is het Koninkrijk der hemelen.
Zalig bent u als men u smaadt en vervolgt, en door te liegen allerlei kwaad tegen u spreekt, omwille van Mij.
Verblijd en verheug u, want uw loon is groot in de hemelen, want zo hebben ze de profeten vervolgd die er vóór u geweest zijn.

Mattheüs 5:3-12 HSV

Ieder hoofdstuk van het boek eindigt een paar woorden uit de zaligsprekingen van Jezus. Volgens de schrijver is de bergrede een duidelijk criterium hoe we Gods Geest kunnen onderscheiden in verschillende situaties. Het is een groot contrast met controlerend leiderschap, manipulatie, met een ‘geest van angst’, wantrouwen en veroordeling.

Bron

Bibliotheek │ Elsemarieke Kuiper-Koppe │ Adieu! │Herstel na geestelijk misbruik: hoe pak je dat aan?